گروه نرم افزاری آسمان

.عسل نوشین باده‌ای شفابخش از جام گل‌ها




اشاره

فریبا انصاری «1»، فاطمه حسینی جوادی «2»، کبری عنبری اکمل «3»

چکیده‌

قرآن کریم، عسل را به عنوان ماده‌ای شفابخش برای تمام انسان‌ها معرفی کرده است (سوره نحل، آیه 68 و 69: «وَ أَوْحی رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا یَعْرِشُونَ. ثُمَّ کُلِی مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ فَاسْلُکِی سُبُلَ رَبِّکِ ذُلُلًا یَخْرُجُ مِنْ بُطُونِها شَرابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ فِیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَةً لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ» و آنچه از سیره نبوی و اهل بیت مطهر (ع) به‌دست رسیده دال بر اهمیت استفاده از عسل به عنوان دارو و یا یک ماده غذایی است.
______________________________
(1). کارشناس آزمایشگاه دانشکده پزشکی دانشگاه شاهد
(2). کارشناس اطلاع‌رسانی دانشکده پزشکی دانشگاه شاهد
(3). کارشناس واحد فرهنگی دانشکده پزشکی دانشگاه شاهد
ص: 162
آشنایی انسان با عسل به گذشته‌های بسیار دور بازمی‌گردد، از مصریان باستان که به پرورش زنبور عسل مبادرت کردند و همین‌طور استفاده دارویی از آن توسط بقراط حکیم تا بو علی سینا در طب سنتی.
خواص عسل وابسته به نوع گیاه و یا گیاهانی است که شهد آن‌ها جهت ساخت عسل توسط زنبور عسل مورد استفاده قرار می‌گیرد. گذشت زمان و شناخت بیش‌تر بشر از خواص اعجاب‌انگیز تغذیه‌ای و دارویی این اکسیر طبیعی کاربرد وسیع آن را به دنبال داشته و امروزه با پژوهش‌های انجام گرفته بسیاری از خواص تغذیه‌ای (وجود ویتامین‌ها و املاح و آنتی اکسیدان ...) و دارویی (ضد باکتریایی، ترمیم زخم، ضد التهاب و ...) و نقش آن در پیشگیری و درمان بیماری‌های قلبی و عروقی، تنفسی، چشمی، لثه، دهان و ... به اثبات رسیده است.
البته آنچه تاکنون به‌دست آمده شاید بخشی از اسرار شفابخش (به تعبیر قرآن کریم) این موهبت الهی باشد و قطعا گذشت زمان، دریچه‌های بیش- تری را از راز شفابخش بودن عسل بر انسان خواهد گشود. در این نوشتار سعی شده شناختی از ترکیبات موجود در عسل، انواع عسل، گیاهانی که تاکنون جهت تولید عسل شناخته شده و خواص دارویی و درمانی آن ارائه شود.

کلمات کلیدی:

عسل، قرآن، شفا
ص: 163

مقدمه‌

خداوند حکیم در آخرین کتاب هدایت، قرآن کریم موجودی کوچک از جهان خلقت به نام زنبور را مورد خطاب قرار داده، او را مأمور ساختن اکسیری شفابخش از شهد زیباترین آفریدگان (گل‌ها) کرده و بنا بر سنت تربیتی قرآن، اهل تفکر و اندیشه را دعوت به تدبر در داستان شگفت‌انگیز زندگی زنبور عسل و چگونگی تولید مصنوع آن، یعنی عسل، کرده است (سوره مبارکه نحل آیات 68 و 69: «وَ أَوْحی رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا یَعْرِشُونَ. ثُمَّ کُلِی مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ فَاسْلُکِی سُبُلَ رَبِّکِ ذُلُلًا یَخْرُجُ مِنْ بُطُونِها شَرابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ فِیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَةً لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ»
پروردگار یکتا در این آیات، نکات ظریف و با اهمیتی را با تعبیری لطیف بیان فرموده‌اند که عبارتند از:
1. کُلِی مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ خداوند به زنبور امر می‌کند که قسمت‌های مختلف گیاه را مورد استفاده قرار دهد. زنبور عسل نه تنها از ماده قندی گل‌ها جهت ساخت عسل استفاده می‌کند، بلکه از تخمدان و دمبرگ‌ها و میوه‌های آن نیز بهره می‌برد که قرآن کریم از همه این‌ها به «مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ» تعبیر کرده است.
2. مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ*: رنگ‌های گوناگون عسل، اشاره به انواع عسل دارد که بسته به نوع شهد گل‌ها و گیاهان مورد استفاده زنبور عسل متفاوت است. امروزه ثابت شده که رنگ‌های عسل وابستگی مستقیم به نوع املاح و ترکیبات موجود در آن دارد که هرکدام از خواص دارویی و تغذیه‌ای ویژه‌ای برخوردار است.
3. شِفاءٌ لِلنَّاسِ عسل اکسیری اعجاب‌انگیز، شفابخش بدون حد و مرز (سن و جنس و نژاد) برای تمام مردم و سازگار با ساختار
ص: 164
فیزیولوژیک بدن انسان است؛ چنان‌که گفتار حضرت رسول اکرم (ص) شاهدی بر این امر است. حضرت می‌فرمایند: عسل دارای اثر درمانی برای هر بیماری جسمی است و قرآن کریم دارای اثر درمانی برای بیماری‌های روحی است. بنابراین هر دو را برای شما توصیه می‌کنم 13، 18.
تحقیقات و پژوهش‌ها، عسل را به عنوان دارویی خالص و بدون هرگونه عارضه جانبی شناخته شده معرفی کرده‌اند، هیچ بیماری وجود ندارد که عسل عامل آن باشد و ناگفته پیدا است که عوارض جانبی متعدد داروهای شیمیایی، مزیت استفاده از مواد دارویی طبیعی، مانند عسل را دوچندان می‌کند.

تاریخچه‌

عسل، این اکسیر اعجاب‌انگیز، از هزاران سال پیش به عنوان یک غذای مقوی و یک داروی شفابخش در بین تمام ملل کاربرد داشته است. نقاشی- های باقیمانده از دوران مصر باستان بیانگر استفاده انسان از عسل در گذشته‌های بسیار دور است. آنان برای دور کردن زنبورها از دود استفاده می‌کردند تا بتوانند عسل را از کندوها جمع‌آوری کنند و همین‌طور از موم عسل برای مومیایی کردن فراعنه مصر استفاده می‌کردند. مصریان در مناطقی که گل‌های بیش‌تری وجود داشت (مسیر رود نیل) برای تربیت زنبور عسل کندوهایی را به‌وسیله شاخه درختان مثل بید (جنس نرم) یا سفال و چوب (جنس سخت) می‌ساختند تا زنبورهای عسل وحشی در آن جا تجمع کرده، عسل بسازند 15، 18.
ص: 165
در یونان باستان، عسل یکی از هدایای گرانبهای طبیعت محسوب می‌شده و تصور می‌کردند خدایان چون خوراک بهشتی می‌خوردند فناناپذیرند و ابدی گشته‌اند و آن‌ها عسل را یک خوراک بهشتی می‌دانستند 18.
بقراط بنیانگذار طب یونانی حدود 2500 سال قبل درباره عسل می‌گوید ک هر داروئی از مواد غذایی درست می‌شود و متقابلا هر غذایی نیز جانشین دارو می‌گردد. عسل به این دو شرط جوابگو است و او در درمان اکثر بیماریها از جمله زخمها عسل تجویز می‌کرد (18).
با ظهور اسلام و نزول قرآن، این کتاب آسمانی که روشنگر همیشگی راه انسان جستجوگر در علم و معرفت است (در آیات 68 و 69 سوره مبارکه نحل)، با بیان زندگانی زنبور عسل آدمی را به تفکر وامی‌دارد. خداوند به زنبور عسل وحی می‌کند که در کوه‌ها و درختان و داربست‌هایی که مردم می‌سازند خانه‌هایی برگزیند و از تمام ثمرات تناول کند که نتیجه تلاش زنبور عسل ماده‌ای مغذی با رنگ‌های مختلف است که از شکم او خارج می‌شود و شفای بیش‌تر امراض است. این آیتی است برای مردمی که اهل تفکرند. خداوند در توصیف بهشت برای پرهیزکاران نیز به عسل اشاره می‌کند، آنجا که می‌فرماید: در بهشت چهار نهر آب، شیر، شراب طهور، و عسل مهیا است؛ یکی برای رفع تشنگی، دومی برای تغذیه، سومی برای نشاط و چهارمی برای لذت و قوت (سوره محمد، آیه 15).
در روایات اسلامی نیز اهمیت عسل مورد توجه قرار گرفته است. پیامبر (ص) می‌فرمایند: عسل، چه خوب نوشیدنی است، قلب را مراقبت و سردی سینه را از بین می‌برد 17. امام علی (ع) می‌فرمایند: عسل، شفای هر
ص: 166
بیماری است و بیماری هم در آن نیست، بلغم را کم می‌کند و دل را جلا می‌دهد 17.
دانشمندان تربیت شده مکتب اسلام عسل را در علم طب مورد توجه قرار داده‌اند. بو علی سینا (فخر پزشکی ایران) در کتاب قانون می‌گوید: عسل اندرون را تقویت می‌کند، نیرو را بیش‌تر و اشتها را زیاد می‌کند. عسل در طولانی کردن عمر و حفظ قدرت و توان بخصوص در سنین بالای عمر بسیار کارآمد است. این دانشمند بزرگ می‌گوید: اگر می‌خواهید جوانی خویش را مصون دارید عسل بخورید و کسانی که سن آن‌ها از چهل و پنج فراتر می‌رود باید به‌طور منظم عسل را به‌خصوص با گردوی کوبیده استفاده کنند. همچنین عسل به‌صورت نان عسلی و آرد گندم برای زخم و به هم آوردن زخم‌های چرکین مؤثر است.
تحقیقات بیش‌تر درباره عسل همچنان ادامه دارد و تاکنون یافته‌های بسیار ارزشمندی مورد ساختمان عسل و خواص دارویی و تغذیه‌ای آن به‌دست آمده است 18.

تعریف عسل‌

عسل، یک واژه عربی است که در فارسی آن را انگبین می‌گویند و عبارت از شهد گل‌ها است که زنبور عسل توسط خرطوم کوچک خود آن را مکیده، از راه دهان به کسیه بسیار کوچک خود موسوم به «کیسه عسلی» وارد می‌کند
در «دایره المعارف» فارسی مصاحب در تعریف عسل چنین آمده است:
عسل مایع شیری و چسبناکی است که توسط زنبور کارگر از شهد گل‌ها
ص: 167
جمع‌آوری می‌شود و پس از آنکه در ناحیه چینی‌دان زنبور عسل تحت تأثیر دیاستازهای (آنزیم‌ها) مختلف قرار گرفت در حجره‌های مومی ساخته و پرداخته و ذخیره می‌شود. به عبارت دیگر، عسل مایعی است شیرین، غلیظ و چسبناک که توسط زنبور عسل از شهد گل‌ها و گیاهان جمع‌آوری شده، به عنوان غذا ذخیره می‌شود 18.
تعریفی جامع از عسل در سال 1906 توسط اداره غذا و داروی فدرال ارائه شده که عبارت است از: ترشح مواد قندی درختان و شهد گل گیاهان که توسط زنبوران عسل جمع‌آوری می‌گردد، تغییر ماهیت می‌یابد و درون سلول‌های کندو ذخیره می‌شود. رطوبت آن کم‌تر از 25 درصد و 25 درصد خاکستر و کم‌تر از 8 درصد قند معمولی (ساکاروز) دارد، مزه آن شیرین و دارای طعم مخصوص به خود است. همچنین دارای بوی خاص بوده، متناسب با گیاهی که زنبور عسل از آن تغذیه می‌کند است (15، 18).

خصوصیات عسل‌

1. وزن مخصوص:

عسل نسبت به آب سنگین‌تر است. بسته به درصد رطوبت در عسل و دمای محیط، وزن مخصوص آن متغیر است. برای مثال در دمای 20 درجه سانتی‌گراد و رطوبت 14 درصد:
SG( specific gravity )1/ 444
51. 0 I moisture 2 0 C - SG - 1. 324
081 I moisture 2 0 C - SG - 1. 714

2. قوام عسل:

انواع عسل تاکنون به‌صورت مایع روان تا مایعی غلیظ با چگالی زیاد دیده شده است. عسل مایع روان مانند عسل حاصل از گل‌های
ص: 168
صنوبر، گل قاصدک، شکوفه پرتقال، درخت قهوه، گیلاس، اوکالیپتوس؛ و عسل غلیظ مانند عسل آویشن، عسل کنگر، و عسل آفتاب‌گردان.

3. رنگ:

طیف رنگی از سفید تا سیاه، از طلایی روشن تا قهوه‌ای، و از قهوه‌ای تا قرمز در انواع عسل دیده شده است. عسل هلو سفید رنگ، عسل گندم سیاه تقریبا سیاه رنگ، عسل گل قاصدک طلایی روشن، عسل کنگر و نعناع به رنگ قهوه‌ای، عسل شکوفه گیلاس سرخ متمایل به زرد، و عسل بید به رنگ زرد.
یکی از دلایل اختلاف رنگ‌های انواع عسل، وجود مواد معدنی مختلف در آن است که بسته به نوع خاک محل رویش گیاهان تفاوت می‌کند 15.

4. مزه عسل:

انواع طعم کم شیرین (مانند عسل صنوبر، شیرین (مانند عسل آفتاب‌گردان)، خیلی شیرین (مانند عسل گیلاس)، و شیرین کمی تلخ (مانند عسل گل قاصدک)، شیرین کمی ترش (مانند عسل لیمو ترش) 15.

5. بوی عسل:

بوی عسل، ناشی از ترکیبات آروماتیک اضافه شده از گرده گل است که بستگی به عطر گل و گیاه مورد استفاده زنبور عسل دارد.
عسل‌های ملیسا و آویشن بسیار معطر هستند 15، 18.

6. خاصیت هیگروسکوپیک(Hygroscopic) :

عسل هیگروسکوپ است (نم گیر) و به واسطه این خاصیت، باعث کاهش ورم و یا ادم می‌گردد 14.
7.PH عسل: عسل دارای‌PH اسیدی است (حدود 9/ 3) 18.

مواد موجود در عسل‌

مواد شناخته شده در عسل عبارتند از:
ص: 169
1. قندها: 85 تا 95 درصد از وزن عسل را قندها تشکیل می‌دهند:
گلوکز (31 خ)، فروکتوز (38 خ)، ساکاروز (5 خ) و مقدار بسیار ناچیز مالتوز. همیشه نسبت فروکتوز بیش‌ترین مقدار است. شیرینی فروکتوز 7/ 1 برابر و ساکاروز 5/ 2- 2 برابر قند گلوکز است. میزان قند ساکاروز نباید از 5 درصد در عسل افزایش یابد، زیرا در این صورت بیانگر اضافه شدن شکر به عسل است. سطح کالری ناشی از عسل به مقدار قندها و دیگر ترکیبات آن برمی‌گردد که در کل 40 درصد نسبت به سایر قندها انرژی‌زایی کم‌تری دارد و این در حالی که انرژی‌زایی بالای عسل باعث اضافه وزن در فرد نمی‌شود.
2. آب: 21 درصد از وزن عسل را آب تشکیل می‌دهد که نباید از این مقدار تجاوز کند و البته به رطوبت محیط پرورش گل و گیاه بستگی دارد. عسل‌های مناطق شمالی کشور رطوبت بیش‌تری نسبت به مناطق دیگر کشور دارند.
3. اسیدهای آلی: گلوکونیک اسید، استیک اسید، اسید سیتریک، اسید لاکتیک، اسید مالیک، اسید اگزالیک، اسید بوتیریک، پیروگلوتامیک اسید، سوکسیریک اسید، فورمیک اسید، کلریدریک اسید، فسفریک اسید از جمله اسیدهای آلی موجود در عسل هستند.
4. اسیدهای آمینه: اسیدهای آمینه در عسل، هم منشأ گیاهی دارند و هم توسط زنبور عسل تولید می‌شوند. اسیدهای آمینه آنالیز شده در عسل عبارتند از: 16 نوع اسید آمینه آسپارتیک اسید، گلوتامیک اسید، پرولین، گلیسین، آلانین، سیستئین، والین، ایزولوسین ترئونین، فنیل آلانین، لوسین، و هیستیدین.
ص: 170
تعداد هفت نوع از اسیدهای آمینه دارای بیش‌ترین مقدار در عسل است که 4 نوع آن در همه عسل‌ها یافت می‌شود. به‌نظر می‌رسد این 4 نوع اسید آمینه توسط پروتئین‌های ساخته شده در بدن زنبور عسل به عسل اضافه می‌گردد.
(پرولین، فنیل آلانین، هیستیدین، آسپارتیک اسید، گلوتامیک اسید، آلانین، ترئونین).

آنزیم‌های موجود در عسل‌

آنزیم سبب سهولت انجام واکنش‌های شیمیایی می‌شود و سرعت آن را کنترل می‌کند. پایداری آنزیم‌های موجود در عسل به حرارت و گذشت زمان حساس است. به‌طور مثال با گذشت 17 ماه نیمی از محتوی آنزیمی عسل طبیعی (حرارت ندیده) از بین می‌رود. این آنزیم‌ها عبارتند از:
1. آمیلاز: که جهت تجزیه نشاسته و تبدیل به آب و ساکاروز به‌کاررفته و منشأ آن را گیاه می‌دانند.
2. کاتالاز و فسفاتاز.
3. اینورتاز (ساکاراز): از غدد بزاقی زنبور عسل ترشح شده، مولکول‌های ساکاروز شهد گل‌ها را به گلوکز و فروکتوز تبدیل می‌کند. این آنزیم به حرارت حساس است و معیاری برای ارزش و کیفیت عسل است.
4. گلوکز اکسیداز: این آنزیم از غدد گلویی زنبور عسل ترشح شده، بر روی گلوکز اثر کرده آن را به اسید گلوکونیک وH 2 o 2 (پراکسید هیدروژن) تبدیل می‌کند. بیش‌ترین اسیدی که در عسل وجود دارد اسید گلوکونیک است. وجودH 2 o 2 باعث ممانعت از فساد عسل در حین رسیدن آن است.
ص: 171
5. املاح معدنی موجود در عسل: پتاسیم، کلسیم، فسفر، مس، آهن، منیزیم، منگنز، روی، سیلسیوم، سلنیوم و به مقادیر کم نیز یونهای کبالت، کروم، فلور، لیتیوم، نیکل و گوگرد در عسل وجود دارد. عسل‌های تیره نسبت به عسل‌های روشن حاوی مقدار بیش‌تری از مینرال‌ها هستند.
6. ویتامین‌ها: ویتامین‌های موجود در عسل عبارتند از: ویتامین‌های گروه‌B (ایجاد تعادل در دستگاه عصبی، شادابی و زیبایی پوست، مو و ناخن تأثیر دارند)، ویتامین‌B 1 (تیامین)،B 2 (ریبوفلودین)،(PP) B 3 (مؤثر در ساختن هموگلوبین خون)،B 5 (پنتتانیک اسید) (در نگهداری شکل مو و تولید انرژی)،B 6 (پیرودوکسین) (برای فعالیت آنزیمی بدن)،B 8 (بیوتین) (جهت فعالیت اسیدهای چرب ضروری بدن)،B 9 (اسید فولیک)،B 21 (تولید کننده گلبول‌های قرمز) و ویتامین‌های.E ,D ,K ,C ,A عسل تصفیه نشده حاوی بیش‌ترین مقدار ویتامین‌ها را در خود دارد. نظر بر این است که ویتامین‌ها بیش‌تر در گردهای داخل عسل حضور دارند. حرارت باعث کاهش میزان ویتامین‌های عسل می‌شود.
7. یونها: آلومینیم، کلسیم، کروم، کبالت، مس، آهن، فلور، لتیوم، منیزیم، منگنز، نیکل، فسفر، پتاسیم، سلنیوم، سیلسیوم، گوگرد و روی از یون‌های موجود در عسل هستند. این یون‌ها در عملکرد کبد، قلب و عروق، دستگاه ایمنی، سلامت پوست و مو و ناخن، دستگاه گوارش، دستگاه عصبی، پیشگیری از افسردگی، خونسازی، استخوان‌سازی و تأثیر عملکرد عضلات مؤثرند. وجود یون فلزات سنگین (مثل سرب) در عسل، بیانگر آلودگی محیطی است.
ص: 172
8. هیدروکسی متیل فورفورال: این ماده از مشتقات گلوکز است که اگر میزان آن در عسل زیاد شود بدین معنا است که عسل کهنه بوده، شکر به آن اضافه شده است 14، 15، 18.

خواص درمانی عسل و تأثیر آن بر سلامت انسان‌

وجود ویتامین‌های مختلف، انواع املاح معدنی، و اسیدهای آمینه، همراه با خواص آنتی اکسیدان، ضد میکروبی، ضد التهابی، و نیز ترمیمی عسل بر سلامت و رفع بیمارهای انسان تأثیر بسزایی دارد که در این مجال به آن پرداخته می‌شود 11، 15، 18. امام کاظم (ع) می‌فرمایند: عسل برای بیماران، شفای عاجل و قاطع است 16.

خاصیت ضد میکروبی عسل‌

استفاده از عسل جهت مرهم زخم‌ها و التهابات پوستی از دیرباز مرسوم بوده و در طب سنتی ایران مورد استفاده قرار گرفته است. براساس تحقیقات به عمل آمده خاصیت ضد میکروبی عسل به سه عامل بستگی دارد:
1. آنزیم گلوکز اکسیداز: این آنزیم بر روی قند گلوکز موجود در عسل اثر می‌گذارد و محصول این واکنش‌H 2 o 2 بر اکسید هیدروژن و گلوکونیک اسید است.H 2 o 2 خاصیت ضد عفونی دارد. در سال 1939 خاصیت ضد باکتری عسل مشاهده گردید وZ Inhibin z نام گرفت که این خاصیت به آزاد شدن‌H 2 o 2 برمی‌گردد.
2. غلظت و فشار اسمزی زیاد عسل: فشار اسمزی عسل حاصل محیط اشباع‌شده‌ای از کربوهیدرات‌ها است. که در این محیط،
ص: 173
میکروارگانیسم‌ها آب خود را از دست داده، از بین می‌روند. بنابراین در این فشار اسمزی، هیچ میکروارگانیسیمی قادر به فعالیت‌های بیولوژیکی خود (تکثیر یا رشد، تولید سم) نیست.
3.PH عسل:Ph عسل حدود 9/ 3 است که محیطی اسیدی را فراهم می‌سازد و بنابراین، یک عامل بازدارنده برای رشد میکروارگانیسم‌ها است.
تحقیقات گسترده‌ای از سال 1937 تاکنون در مورد اثر بهبوددهندگی زخم به وسیله عسل صورت گرفته که نتایج مثبتی را به همراه داشته است. بر اساس یافته‌های فوق، عسل، از جمله عسل «1»(Manuka) باعث ممانعت و یا مهار رشد باکتری‌ها و قارچ‌های نامبرده زیر می‌شود به‌طوری‌که در بعضی از بیمارستان‌ها از عسل برای زخم بستر استفاده می‌شود:
استافیلوکوک اورئوس، استرپتوکوک پیوژنز، باسیلوس استروترموفیلوس، کاندیدا آلبیکانس، انتروباکتریاسه، اشرشیاکولی، لاکتوباسیل اسیدوفیلوس، هلیکوباکتر پیلوری و سالمونلا.
البته در شرایطIn Vitro مشاهده گردیده که عسل مانع چسبیدن باکتری سالمونلا به سلول‌های اپی تیال روده موش می‌شود.
همچنین اثر ضد باکتری عسل در رژیم غذایی نیز مشاهده گردیده است.
بر این اساس، افزودن عسل به رژیم غذایی منجر به ممانعت از اثر سمیت میکوتکسین(Mycotoxin در موش سوری شده است [1، 5، 6، 7، 8، 9، 11، 14، 15، 18].
______________________________
(1). این عسل از گیاه‌Manuka ,pinus SPP Leptesperium Scoparium به‌دست می‌آید که به آن‌Unique Manuka Factor می‌گویند.
ص: 174

پوست‌

انواعی از عسل، مانند عسل درخت بلوط و قاصدک به دلیل داشتن انواع ویتامین‌های گروه‌A ,B ,C و همچنین املاح آهن و روی و سلنیوم در شادابی پوست مؤثرند. همچنین عسل به دلیل دارا بودن مواد ضد التهابی و کاهندگی تحریکات ایجاد شده پوستی می‌تواند برای استعمال بر روی پوست و موضع زخم مورد استفاده قرار گیرد. خاصیت هیگروسکوپیکی عسل باعث تسریع در خشک شدن زخم می‌شود. ابن سینا می‌گوید: عسل بسیار خوب آن است که کاملا شیرین و خوش‌بو بوده، رنگش متمایل به سرخی باشد. طبیعت عسل گرم است و اگر آن را با نمک مخلوط کنند و به طور مکرر به لکه‌های کبود بمالند درمان‌کننده است. از عسل لوسیونی تهیه شده که اثر محافظتی برای پوست سر داشته، باعث کاهش ریزش مو و تحریک رشد مو می‌شود 2، 14، 15.

دستگاه گوارش‌

عسل به‌خاطر اثر ضد التهابی و ویسکوزیته زیاد در معده با اسید آن مخلوط شده، غلظت آن را کاهش می‌دهد و در درمان زخم معده، از جمله زخم حاصل از هلیکوباکترپیلوری مؤثر است. همین‌طور عسل خالص (مانند عسل هلو، لیموترش، نعناع، اکلیل الملک، تمشک، بادرنجبویه و مرزه) در نابودی بسیاری از آنتروباکتری‌یاسه، مانند سالمونلا، شیگلا، ایکولای و سایر میکروب‌های گرم منفی و مثبت مؤثر است. همچنین عسل در رفع یبوست، کندی حرکات روده‌ای، التهابات روده‌ای و معده، دشواری هضم، رفع نفخ روده و معده، تنبلی معده، دردهای کبدی و تنبلی صفرا، دفع صفرا، رفع بلغم، مؤثر است 4، 8، 11، 15.
ص: 175
حضرت امام رضا (ع) می‌فرمایند: عسل، بلغم را پایان می‌دهد، صفرا را فرو می‌نشاند و مانع از تلخه سیاه (سودا) می‌شود 17.

کلیه‌ها و مجاری ادراری‌

عسل به دلیل پروتئین کم و مقدار ناچیز نمک به عنوان یک مدر عمل کرده، و برطرف‌کننده سنگ‌های کلیه و مثانه و کاهش‌دهنده دردهای کلیوی و رفع التهابات مجاری ادراری و عفونت مثانه است. و در جلوگیری از احتباس آب مؤثر است؛ مانند عسل گل قاصدک 14، 15، 18.

دستگاه تنفسی‌

عسل به دلیل خلطآور بودن و خاصیت ضد سرفه خود باعث رقیق ساختن ترشحات نایژه‌ها شده و عملکرد مخاط را بهبود می‌بخشد. همچنین جهت رفع التهاب تنفسی، سرفه، آسم، آنفولانزا، زکام، گلودرد، التهاب سینوس‌ها، بینی و گوش و لوزه‌ها مؤثر است، مانند عسل‌های بادرنجبویه، اوکالیپتوس، زوفا، و آویشن 14، 18.
حضرت امام رضا (ع) می‌فرمایند: هرکسی بخواهد در فصل زمستان خود را از انواع سرماخوردگی حفظ کند باید هر روز 3 نوبت مقدار کمی عسل میل کند 17.

دستگاه عصبی‌

عسل دارای آثار سداتیو آنالژزیک است و برای اضطراب، بی‌خوابی، بد خوابی، اضطرابات ناشی از یائسگی، افسردگی، درد شقیقه، سرگیجه و
ص: 176
سردرد می‌تواند استعمال شود؛ مانند عسل‌های اوسطوخودوس، شبدر، و اوکالیپتوس 14، 15، 18.

قلب و دستگاه گردش خون‌

اعتقاد بر این است که وجود مقدار کم استیل کولین و آدرنالین آزاد و کنژوگه در عسل، اثر متعادل‌کننده‌ای بر ضربان قلب و پایین آوردن فشار خون دارد. عسل، گردش خون در عروق را تسهیل کرده و از رسوب چربی‌ها در دیواره عروق جلوگیری می‌کند.
دیاستازهای موجود در عسل‌هایی مانند عسل شاه‌بلوط، درخت ازگیل، و گندم سیاه باعث تجزیه چربی‌های اطراف قلب و عروق شده، از بروز گرفتگی عروق و تصلب شرایین جلوگیری می‌کند 14، 15، 17، 18.

خون‌سازی‌

عسل به دلیل حضور یون‌های مؤثر در خون‌سازی، مانند آهن و مس و ویتامین‌ها و اسید فولیک مورد نیاز در آن می‌تواند مکمل خوبی جهت خون‌سازی باشد؛ مانند عسل حاصل از درخت زردآلو و لیموترش 14، 15، 18.

عسل به عنوان تحریک‌کننده سیستم ایمنی‌

عسل در بیمارانی که مبتلا به بیمارهای نقص سیستم ایمنی یا سرطان و عفونت‌های مختلف هستند و بیش از حد ضعیف شده‌اند، هم مغذی است و هم تحریک‌کننده سیستم ایمنی و مصرف آن با شیر توصیه می‌شود 14، 15، 18.
ص: 177

درمان بیماری‌های چشمی‌

به دلیل خاصیت هیگروسکوپیک و آنتی‌باکتریال عسل، استفاده از آن برای رفع ورم پلک، ورم ملتحمه زخم‌های قرنیه و عفونت‌های چشمی مؤثر است. در سال 1983 در سوختگی چشم از عسل استفاده شد که سوختگی بدون عفونت بهبود یافت. همچنین آثار عسل در درمان کاتاراکت مشاهد شده است 14، 15، 18.

تأثیر عسل در حافظه‌

پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: 3 چیز حافظه را افزون می‌کند و بلغم را از بین می‌برد: قرائت قران، عسل و کندر 17.

دهان و دندان‌

عسل باعث سلامت لثه‌ها و سفیدی دندان‌ها می‌شود و به دلیل خاصیت ضد میکروبی در پیشگیری از ضایعات دهانی، به‌ویژه در افرادی که در وضعیت کما قرار دارند و لثه‌ها و دهان آن‌ها به دلیل لوله‌گذاری در معرض تحریکات مکانیکی قرار دارند مؤثر واقع شده است. در ایتالیا، مخلوطی از عسل و گلاب جهت محافظت از لثه و دهان تهیه شده است 14، 15، 18.

عسل و دیابت‌

علی‌رغم شیرینی بیشتر عسل نسبت به قند فروکتوز و قندهای موجود در شکر، به دلیل تأثیر آرامی که بر قند خون دارد بیماران دیابتی می‌توانند از عسل به عنوان جایگزین قند و شکر، البته با احتیاط استفاده کنند 12.
ص: 178

عسل و پرتونگاری‌

از عسل به عنوان سدی در برابر اشعه حاصل از پرتونگاری در درمان بعضی از سرطان‌ها (سرطان گردن رحم) استفاده شده است. از طریق درون سیاهرگی پیش از هر جلسه درمان به وسیله رادیوسکوپی مصرف می‌شود. این تزریق، عوارض ناشی از پرتوX را از بین می‌برد 14.

نتیجه‌گیری‌

با توجه به آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت (ع) و همچنین براساس تحقیقات انجام شده، عسل را می‌توان به عنوان مکمل غذایی در برنامه غذایی روزانه برای سنین «1» مختلف استفاده کرد و تأثیر آن را در پیشگیری از بیماری‌ها و ایجاد سلامتی و انرژی‌زایی به چشم دید.

منابع‌

______________________________
(1). بنا بر نظر محققین، عسل برای کودکان کم‌تر از یک سال به دلیل هضم نامناسب قندهای موجود در آن و حضور گرده گل‌ها و همین‌طور احتمال وجود اسپور باکتری بوتولینوم بر اثر آلودگی محیطی توصیه نمی‌شود.
ص: 179
(13). مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه.
(14). نیاکان لاهیجی، محمد رضا، معصومی، ثریا «اثرات دارویی- درمانی محصولات زنبور عسل»، اندیشه جوان، 1373.
(15). صوفی لاکوست، اسرار العلاج بالعسل، بیروت: شرکت دار الفراشت للطباعت و النشر و التوزیع، 2002.
(16). سرور الدین، محمد، طب الکبیر یا فرشته نجات، تهران، عطایی، 1350.
(17). ری شهری، محمد، دانشنامه احادیث پزشکی (موسوعه الحادیث الطبیه)، ترجمه حسین صابری، قم، دار الحدیث، 1383.
(18)
www. iranhoney. com www. tebyan. ir, wwww. google. com
.
ص: 180

آموزه‌های قرآن در مورد روابط جنسی‌

اشاره

شفیقه محمدی تبار «1» معصومه حیدری «2»، آزیتا کیانی آسیابر «3»

چکیده‌

یکی از مهم‌ترین نیازهای انسان میل جنسی است و ارضای صحیح این غریزه، نقش مهمی در آرامش روح و روان انسان دارد. آیین مقدس اسلام با ظرافت تمام، این نیاز طبیعی انسان را مورد توجه قرار داده و پیروان خود را به‌طور دقیق رهبری کرده است. هدف اسلام، تنها ارضای غریزه جنسی نیست، بلکه می‌خواهد در کنار ارضای امیال جنسی، کانون گرم و با صفای خانواده را نیز بنا نهد؛ زیرا یکی از اصلی‌ترین انگیزه‌های تشکیل خانواده، آمیزش و تأمین نیاز جنسی است و زن و شوهر در تأمین و
______________________________
(1 و 2 و 3). اعضای هیأت علمی دانشگاه پرستاری شاهد
ص: 181
اشباع جنسی یکدیگر لازم است فوق العاده هوشیار و دقیق باشند و این خواسته طبیعی را به‌صورت مطلوب و مشروع جوابگو باشند و از جهت کمی و کیفی طوری رفتار کنند که علاقه و عشق یکدیگر را جذب کنند تا عنان قلبشان در اختیار یکدیگر قرار بگیرد.
اسلام مکرر توصیه می‌کند که نیازهای فطری باید در چارچوب تعیین شده ارضا کرد و عدم ارضای صحیح باعث به‌وجود آمدن انواع مختلف اختلالات تلقی شده است.

کلید واژه‌ها:

قرآن، روابط جنسی‌

مقدمه‌

از دیدگاه قرآن، انسان موجودی است که به بهترین صورت ممکن آفریده شده است: «ما انسان را در (مقام) احسن تقویم (و نیکوترین صورت در مراتب وجود) بیافریدیم (تین، 4). همین موجودی که دارای این‌همه قدرت و ارزش و خلاقیت است، نیازها و حوائجی دارد که خداوند متعال در وجودش قرار داده که باید به شیوه‌ای درست و صحیح ارضا شود تا حیات و بقای نسل خود را تضمین کند. یکی از مهم‌ترین این نیازها، میل جنسی است. ارضای صحیح غریزه جنسی، نقش مهمی در آرامش روح و روان انسان دارد. اگر این نیاز ارضا نشود عوارض و ناراحتی‌های روانی فراوانی برای شخص و جامعه ایجاد خواهد شد. اسلام برای این غریزه، ارزش و اصالت خاصی قائل است؛ نه به آن بی‌توجهی می‌کند و نه آن را به‌گونه‌ای که به‌صورت بی‌بندوباری جنسی درآید می‌پذیرد. بلکه معتقد است که باید غریزه جنسی از راه صحیح آنکه ازدواج است ارضا شود و
ص: 182
ارضای صحیح آن موجب آرامش روانی انسان می‌شود. هدف اسلام، تنها ارضای غریزه جنسی نیست، بلکه می‌خواهد در کنار ارضای امیال جنسی، کانون گرم و باصفای خانواده را نیز بنا نهد. آیین مقدس اسلام با ظرافت تمام، این نیاز طبیعی انسان را مورد توجه قرار داده، پیروانش را به‌طور دقیق رهبری کرده است.
اسلام برنامه‌های ویژه تربیتی برای کودکان و نوجوانان را به والدین ارائه می‌دهد تا از معضلات و انحرافات جنسی جلوگیری به‌عمل آورد و سپس توصیه به ازدواج می‌کند و انتخاب درست همسر را مد نظر قرار می‌دهد.
اسلام، زن و شوهر را در خلوت خانه نیز رهبری و راهنمایی کرده و توصیه‌های لازم را در این باب ارائه داده است.

بحث‌

در فرهنگ غرب، دو نظریه متضاد ارائه شده که یکی افراطی و دیگری تفریطی است. نظریه تفریطی در آئین‌هایی چون بودائیسم و مسیحیت تحریف شده وجود دارد. نظریه افراطی در مورد غریزه جنسی را باید در اندیشه‌های فروید و برتراند راسل سراغ گرفت. اسلام در مورد نیاز جنسی، نه دیدگاه تفریطی را می‌پذیرد و نه نظریه افراطی را. اسلام برای این غریزه، ارزش و اصالت خاص قائل است؛ نه به آن بی‌توجهی می‌کند و نه آن را به گونه‌ای که به‌صورت بی‌بندوباری جنسی درآید می‌پذیرد، بلکه معتقد است باید غریزه جنسی از راه صحیح آنکه ازدواج است ارضا شود و ارضای صحیح آن موجب آرامش روانی انسان می‌شود: «و از آیات الهی آن است که برای شما از جنس خودتان جفتی بیافرید که در بر او آرامش
ص: 183
یافته و باهم انس گیرید و میان شما رأفت و مهربانی برقرار فرمود. در این امر نیز برای مردم با فکرت ادله علم و حکمت حق آشکار است» (روم، 21). قرن‌ها قبل از اینکه علومی چون روان‌شناسی و روان‌پزشکی به ارزش و اهمیت ارضای غریزه جنسی در آرامش روحی انسان دست یابند، قرآن با بیان «لِتَسْکُنُوا إِلَیْها به اهمیت ارضای صحیح غریزه جنسی اشاره کرده است. دلیل دیگر بر تکوینی بودن غریزه جنسی از دیدگاه اسلام، این آیه است: «زُیِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَواتِ مِنَ النِّساءِ وَ الْبَنِینَ وَ ...»: برای مردم زینت داده شد محبت خواستنی‌ها از زنان و فرزندان (آل عمران، 14).
هدف اسلام، تنها ارضای غریزه جنسی نیست، بلکه می‌خواهد در کنار ارضای امیال جنسی، کانون گرم و باصفای خانواده را نیز بنا نهد. اسلام مسائل جنسی را در چهارچوب نکاح و ازدواج مورد بررسی قرار داده است. «حلال شد بر شما شب و روز آمیزش با زنانتان. ایشان لباس شما هستند و شما لباس آن‌ها هستید. خدا می‌داند که شما بودید خیانت می‌کردید بر خودتان، پس توبه شما را پذیرفت و عفو کرد. شما را، پس اکنون مباشرت کنید ایشان را و بخوانید آنچه را نوشت بر شما (بقره، 187).
اسلام اهداف زیر را برای ازدواج در نظر گرفته است:
1) ایجاد صمیمیت و عشق و دوستی، 2) استمرار و بقای نوع، 3) آرامش روانی، 4) حفظ نظم و نظام جامعه، 5) ارضای صحیح امیال جنسی. در اسلام به موضوع عشق اهمیت بیش‌تری داده شده و در روایات اسلامی، حتی عشق به شریک زندگی مایه فضیلت و ایمان تلقی شده است.
ابو العباس می‌گوید: شنیدم امام صادق (ع) فرمود: هر قدر مرد، زن را بیش‌تر دوست داشته باشد فضیلت ایمانش زیادتر است 2. از امام صادق (ع) در
ص: 184
مورد عشق به همسر آمده است: «هرکسی علاقه‌مند و پیرو ما باشد باید عاشق و دوستدار همسر خویش گردد» 3.
اسلام بعد ارضای میل جنسی را در امر ازدواج کاملا مد نظر داشته و در محورهای زیر توصیه‌های لازم را دارد:
1) انتخاب همسر، 2) توصیه‌های آمیزشی، 3) دستورات قبل از آمیزش، 4) دستورات حین آمیزش.

انتخاب همسر

شهید ثانی در کتاب شرح لمعه، «النکاح» و مراجع دیگر شیعه در رساله‌های عملیه خود متذکر شده‌اند که ازدواج در اصل، یک عمل مستحب مؤکد است و اما اگر کسی در اثر نداشتن همسر مرتکب گناه گردد و یا به زحمت بیفتد واجب است زن بگیرد و خود را از ارتکاب به حرام و از تحمل ناراحتی‌های جنسی نجات دهد 4 و 5 و 6. در هرحال، وقتی فرد قصد ازدواج کرد علاوه بر رعایت جنبه‌های اخلاقی و اعتقادی باید کسی را انتخاب کند که موجبات رضایت خاطر او را فراهم سازد و ارضای مطلوب جنسی نیز حاصل شود.
اسلام اجازه داده که به هنگام گزینش همسر به بدن زن نگاه شود. با این فتوا، تمام مراجع عصر موافقت کرده‌اند و فقط حضرت آیة اللّه گلپایگانی (ره) در نگاه کردن به غیر از صورت و دست‌ها احتیاط کرده‌اند.

انتخاب همسرانی هم‌طراز

پیامبر اکرم (ص) در این‌باره می‌فرماید: «و انکحو الالفاء ...»: با همانندان خود ازدواج کنید؛ از ازدواج با احمق و کم‌هوش بپرهیزید، زیرا همنشینی با
ص: 185
احمق، مایه اندوه و بلا و فرزندش نیز مهمل و بدبخت است 7.

توصیه به آمیزش‌

بعد از اینکه همسر شایسته انتخاب شد موضوع آمیزش جنسی مطرح می‌شود و ترک آمیزش گناه شمرده شده است. رسول اکرم (ص) می‌فرماید: «سه چیز از دنیای شما برای من دوست داشتنی است: بوی خوش عطر، زن، و روشنی چشم من در نماز است 7.

دستورات قبل از آمیزش‌

اشاره

پیامبر اکرم (ص) فرموده است لباس‌های خود را تمیز کنید و موهای خود را کم کنید. مسواک بزنید و آراسته و پاکیزه باشید که قوم بنی اسرائیل چنین نکردند تا زنانشان زناکار شدند و لذا آرایش کردن زن و شوهر برای یکدیگر یکی از توصیه‌های بسیار مهم اسلام است. این امر فوایدی زیادی به دنبال دارد که به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌شود: تحریک رفتارهای جنسی مطلوب طرفین، حفظ ایمان و عفاف و پاکی و جلوگیری از گناه، ارضای جنسی کامل، آرامش روانی و حفظ شادابی، انجام یک عمل استحبابی، علاقه‌مندی و وفاداری زوجین نسبت به یکدیگر 8.

دستورات قبل از آمیزش برای زوجین جوان‌

کلیه حرکات و برخوردها و کیفیت سلوک عروس و داماد در نخستین شب ازدواج تا آخر عمر، فراموش نشدنی است و لذا شرع مقدس اسلام آداب و مراسمی خاص برای این شب بیان فرموده که مراعات آن‌ها بدون تردید در
ص: 186
زوجین جوان و فرزندان آنان و زندگی مشترکشان مؤثر خواهد بود. در روایات اسلامی آمده لحظه‌ای که دو جوان زندگی مشترک را شروع می‌کنند در شب صورت گیرد، دو رکعت نماز بپا دارند و خدا را حمد کنند.
اسلام سعی می‌کند. هم از لحاظ فیزیکی و هم از لحاظ روانی در زمینه مسائل جنسی آموزش لازم را بدهد؛ زیرا لازمه یک آمیزش مطلوب، آرامش خاطر است و شب برای آرامش است. دیگر اینکه اسلام می‌خواهد این دو انسان مضطرب را آرام سازد و یاد خدا بهترین آرامش بخش‌ها است.
دو رکعت نماز در کنار حجله خواندن، آرامش خاص به طرفین خواهد داد.
پیامبر اسلام (ص) با داماد خود این‌گونه سخن می‌گوید: ای علی چون عروس به خانه‌ات درآید کفش‌هایش را درآور تا بنشیند و پاهایش را بشوی و آب آن را در خانه تا منتهای خانه بپاش 9 که کم‌ترین تأثیر روانی آن، جلب محبت همسر است و زن نسبت به خانه نگرشی مثبت پیدا خواهد کرد. در ادامه این حدیث پیامبر (ص) می‌فرماید: این کار عروس را از دیوانگی رهایی می‌بخشد. آری استرس‌ها و اضطراب‌ها را نابود می‌کند که سرمنشأ بسیاری از بیماری‌های روانی است.

ملاعبه و معاشقه‌

رسول اکرم (ص) آمیزش قبل از ملاعبه را جور و جفا نسبت به همسر می‌داند و می‌فرماید: زمانی که یکی از شما اراده آمیزش با همسرش را کرد.
مانند پرندگان نباشید، بلکه بعد از ملاعبه اقدام به آمیزش کنید 10. بر اساس تحقیقات انجام شده حد اکثر زمان تحریک که برای مرد ثبت شده 20 دقیقه است و حد اقل آن به محض لمس و متوسط اوج لذت جنسی مرد 2
ص: 187
دقیقه است، درحالی‌که متوسط لازم برای اوج لذت جنسی زن 10 دقیقه است که اگر این تفاوت مورد توجه قرار نگیرد برای همسر مشکلات زیادی به بار می‌آید، در صورتی که اگر ملاعبه و معاشقه صورت گیرد ارضای جنسی همزمان برای هر دو حاصل خواهد شد.

دستورات حین آمیزش‌

1. آمیزش در خفا: محل آمیزش باید طبق دستور اسلام در اتاقی مصون و محفوظ از نظاره دیگران باشد. «پیامبر اکرم فرمود از کلاغ سه چیز را بیاموزید: نهفته داشتن آمیزش، بامدادان به جستجوی روزی رفتن و پرهیز و احتیاط از دیگران 7.
2. پرهیز از آمیزش در حال قیام.
3. اجتناب از آمیزش به حال عریانی محض. گفته شده است که آمیزش عریان انسان‌ها سبب پیدایش انحرافات جنسی می‌شود و شاید با این عمل، احترام متقابل مخدوش شود.
4. استفاده از دستمال جداگانه برای نظافت.
5. اجتناب از روبه قبله و پشت به قبله بودن در هنگام آمیزش.
6. اجتناب از تخیل زن دیگر به‌جای همسر خود هنگام آمیزش. رسول اکرم به علی می‌فرماید: «یا علی با تفکر شهوانی زن دیگر با زن خود آمیزش نکن». این تخیل از عواطف و محبت زن نسبت به مرد و از عواطف مرد نسبت به زن خودش می‌کاهد و از طرف دیگر، ممکن است مشکلات ارضای جنسی نیز پیش آورد؛ چون گفته شده که زن فقط در برابر محرک‌های روانی متأثر است و اگر آن زن چرکین‌تر از زن خود آدم باشد طبق اصول
ص: 188
شرطی‌سازی پاولف، موضوع را به همسر خود تعمیم می‌دهد و موجبات سردمزاجی‌اش را فراهم می‌آورد و از یک طرف دیگر، تحریک زن را به تأخیر خواهد انداخت.
7. آمیزش در حالت آرامش خاطر. اسلام آمیزش در کشتی، هنگام خسوف و کسوف، اول شب، هنگام عزیمت به سفر، بعد از ظهر و ... را منع کرده است 8.
اسلام آمیزش جنسی را هم همانند دیگر اعمال می‌داند که «خیر الامور اوسطها» و افراط در عمل جنسی را مضر می‌داند. پیامبر اسلام (ص) می‌فرماید: هرکس بقای عمر را بخواهد صبحانه را زودتر و از غذای بکر و کامل بخورد، کفش خود را نیکو انتخاب کند، لباس سبک بپوشد، و مجامعت با زنان را کاهش دهد 11.
8. توصیه به نزدیکی تا ارضای کامل. اسلام آمیزش ناقص را برای سلامتی مضر دانسته است. در روایتی آمده: «کسی که بخواهد به سنگ مثانه و حصر بول گرفتار نشود باید موقع انزال شهوت جلو منی را نگیرد و آمیزش با زن را طولانی نکند». امام علی (ع) می‌فرماید: هرکس بیش‌تر تسلیم شهوت خود شود و از زنان بیش‌تر کامجویی کند نیروی عقل و ادراک خود را از دست می‌دهد 7.

نتیجه‌گیری‌

اسلام، دین فطرت است و همه نیازهای فطری انسان را مورد توجه قرار داده و در جزئی‌ترین امور زندگی برنامه‌های خاصی را وضع کرده است.
در مورد مسائل جنسی نیز اسلام مسائل جنسی را در چهارچوب نکاح و
ص: 189
ازدواج مورد بررسی قرار داده و زن و شوهر را در خلوت خانه، رهبری و راهنمایی کرده است. پیامبر اسلام (ص) و ائمه (ع) عدم اطلاع از نحوه ارضای نیازهای جنسی را عامل تباهی خود فرد، اختلاف در زندگی زناشویی و مشکلات فرزندان تلقی کرده‌اند. اسلام به زن و مرد سفارش کرده تا نیازهای جنسی خود را برآورده سازند، اما در چهارچوبی قانونی و طبیعی.

منابع‌

(1). قرآن کریم.
(2). حقوق خانواده، علی اکبر بابازاده.
(3). روضه المتقین، ج 8.
(4). شهید ثانی، شرح اللمعه، کتاب النکاح.
(5). همان.
(6). رسائل عملیه مراجع شیعه.
(7). شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 5.
(8). رضا پاک‌نژاد، ازدواج مکتب انسان‌سازی.
(9). ابو نصر حسن طبرسی، مکارم اخلاق.
(10). علامه مجلسی، بحار الانوار.
(11). ویلنا اس. وودرف، ترجمه لیلا محرابی، چگونه می‌توانید صد سال زندگی کنید، انتشارات حسام